Chronotyp
Chronotyp - zbiór zjawisk zachodzących w organizmie uzależnionych od pory dnia. Ludzie różnią się między sobą chronotypem, a wpływa on na godziny najlepszego funkcjonowania oraz preferowane godziny snu. Jest silnie uwarunkowany genetycznie.
Geneza zjawiska
Chronotyp decyduje między innymi o tym, o jakich godzinach naturalnie człowiek robi się senny. Chociaż społeczeństwa uprzemysłowione ustaliły, że wszyscy mają wstawać wcześnie rano, rozwiązanie ewolucyjne jest inne - gdyby wszyscy członkowie stada spali jednocześnie, aż przez 8 godzin nie byłoby nikogo na straży. Dlatego większe szanse przetrwania miały grupy, w których poszczególni członkowie zasypiali o różnych godzinach.
Chronotyp jest cechą silnie uwarunkowaną genetycznie. Można na siłę "przestawić" się do innych godzin, ale wtedy spada wydajność organizmu. W dodatku wystarczy dosłownie na parę dni zrezygnować z dyscypliny, by szybko wrócić do naturalnych godzin.
Rodzaje chronotypu
Najczęściej wyróżnia się trzy chronotypy:
- Chronotyp poranny, skowronek - osoba naturalnie robi się senna ok. 21 i wstaje ok. 5
- Chronotyp pośredni - osoba naturalnie robi się senna ok. 22-23 i wstaje ok. 6-7
- Chronotyp wieczorny, sowa - osoba naturalnie robi się senna po północy i wstaje ok. 8-9
Opisuje się jednak także bardziej skrajne opcje, które są spotykane u niewielkiej części populacji:
- Zespół Przyspieszonej Fazy Snu, Advanced Sleep-Phase Syndrome (ASPS) - osoba robi się naturalnie senna po 19. Zaobserwowano nawet skrajny przypadek w pewnej rodzinie w USA, gdzie naturalnymi godzinami senności są 17-19.
- Zespół Opóźnionej Fazy Snu, Delayed Sleep-Phase Syndrome (DSPS) - osoba robi się naturalnie senna po 2 rano. Zdarzają się przypadki, dla których naturalną godziną jest nawet 6 rano.
Przesunięcie u nastolatków
U nastolatków chrontyp przesuwa się zazwyczaj o 1-3 godziny do przodu, a wraca do normy w wieku dwudziestu kilku lat. Jeśli więc masz chronotyp poranny, ale jesteś nastolatkiem, senność prawdopodobnie przyjdzie dopiero ok. 22-24.
Sonda na Pociągopolis
Kenex na serwerze Pociągopolis przeprowadził sondę dotyczącą chronotypu. Oto wyniki:
| Rodzaj chronotypu | Liczba głosów |
|---|---|
| Zespół Przyspieszonej Fazy Snu (ASPS) | 0 |
| Chronotyp poranny | 0 |
| Chronotyp pośredni | 2 |
| Chronotyp wieczorny | 3 |
| Zespół Opóźnionej Fazy Snu (DSPS) | 1 |
Zobacz też
MiauBlog:
Linki zewnętrzne:
- Okradzeni – rzecz o nocnych markach | Magdalena Komsta | TEDxKoszalin (Wykład na YouTube)
- Dlaczego niektórych tak trudno zwlec z łóżka? (Artykuł na blogu Druga Strona)
Bibliografia
- Walker, M. (2017). Dlaczego śpimy. Warszawa: Marginesy.
- Wszyscy regularnie zakłócamy działanie naszych zegarów biologicznych. Nie jest obojętne, co robimy i o której godzinie (Gazeta Wyborcza, artykuł płatny)