Alternative Vote

Alternative Vote (AV), system głosu alternatywnego, głosowanie preferencyjne (preferential voting) zwane też Instant-Runoff Voting (IRV) – system ordynacji, w którym stosuje się indywidualne głosowanie na kandydata w jednomandatowych okręgach wyborczych.

W systemie AV każdy wyborca ma dokładnie jeden głos. Wyborca głosuje poprzez wskazanie swojej preferencji wobec każdego kandydata (np. „1” – pierwszy wybór, „2” – drugi wybór, etc.). Głos zawsze idzie na pierwszego kandydata poza przypadkiem, gdy pierwszy kandydat nie otrzyma mandatu – wówczas głos zamiast się zmarnować, przechodzi na następny wybór (w tym wypadku drugi) w ramach transferu, i tak dalej.

System AV jest przez niektórych uznawany za specjalny przypadek pojedynczego głosu przechodniego (STV – Single Transferable Vote) w sytuacji, gdy do obsadzenia jest jeden mandat. Przyjęło się jednak, że termin AV (Alternative Vote) stosuje się do okręgów jednomandatowych, zaś STV (Single Transferable Vote) do okręgów wielomandatowych.

Charakterystyka

Zalety systemu AV:

• niskie ryzyko zmarnowania głosu,
• brak list partyjnych (uniezależnienie od kierownictw partyjnych),
• wyniki w systemie AV promują kandydatów centrowych, umiarkowanych, wyważonych i kompromisowych.

Wady systemu AV:

• trochę skomplikowana procedura liczenia głosów,
• bardziej skomplikowany sam proces głosowania (konieczność wskazania preferencji zamiast postawienia „X” w jednej kratce),
• w zależności od społeczeństwa wyniki w systemie AV niekoniecznie muszą promować kandydatów kompromisowych (Fiji).

Głosowanie

Przykład wypełnionej karty do głosowania w systemie AV

W systemie AV, każdy wyborca oznacza kandydatów wobec swoich preferencji, umieszczając „1” obok najbardziej preferowanego kandydata, „2” obok drugiego najbardziej preferowanego kandydata, i tak dalej.

Liczenie głosów

Kwota

W większości wyborów organizowanych przy użyciu AV, ustalana jest tzw. kwota (ang. quota, zwana też ilorazem wyborczym) czyli minimalna liczba głosów potrzebnych do otrzymania mandatu. Gwarantuje to że wszyscy kandydaci zostaną wybrani podobną liczbą głosów.

Najczęściej stosuje się kwotę Droopa (używana jest m.in. w wyborach w Irlandii), która dana jest wzorem:

<math display="block">\left\lfloor \frac{\text{liczba głosów ważnych}}{\text{liczba mandatów} + 1} \right\rfloor + 1</math>

W przypadku okręgów jednomandatowych kwota Droopa redukuje się do zwykłej większości (50% + 1 głos):

<math display="block">\left\lfloor \frac{\text{liczba głosów ważnych}}{\text{2}} \right\rfloor + 1</math>

Wyłanianie zwycięzców

Wybory w systemie AV rozpoczynają się od policzenia głosów pierwszego wyboru dla poszczególnych kandydatów, wszystkich głosów ważnych oraz ustaleniu kwoty (ilorazu wyborczego). Następnie postępuje się według algorytmu:

1. Kandydat, który przekroczył kwotę otrzymuje mandat.
2. Jeżeli żaden kandydat nie przekroczył kwoty, eliminuje się kandydata z najmniejszą ilością głosów, a jego głosy są przekazywane innym kandydatom według następnej preferencji.
3. Cykl trwa tak długo, dopóki nie zostanie jeden kandydat.

Krytyka

Metoda głosu alternatywnego, pomimo swoich założeń nie jest z definicji ordynacją proporcjonalną, ze względu na zastosowanie jednomandatowych okręgów wyborczych. Z tego względu nie są uwzględniane głosy wszystkich wyborców, a jedynie te, które w którejś preferencji oddały głos na potencjalnego zwycięzcę.

System AV, podobnie jak first-past-the-post cierpi również na tzw. spoiler effect. Co prawda w tej ordynacji można głosować na marginalne partie, a potem przekazać swój głos większym kandydatom tak, aby się nie zmarnował. Może jednak zaistnieć sytuacja, gdy kandydat marginalnej partii wkroczy w ostrą rywalizację i zdoła przyciągnąć wystarczająco dużo głosów pierwszego wyboru większej partii, że kandydat większej partii nie zostanie wybrany (bo np. przegra ze swoim rywalem).

AV nie jest również ordynacją proporcjonalną. Ze względu na możliwość istnienia jedynie jednego zwycięzcy, który zgarnia wszystko AV również ma tendencję do silnego faworyzowania dużych partii. Mniejsze partie bez wsparcia większości w danym okręgu nie są w stanie zdobyć mandatu, aczkolwiek ich elektorat może później, w ramach transferów, wziąć udział w ostatecznej potyczce między dwoma najsilniejszymi kandydatami.

AV a wybory prezydenckie w Polsce w 2020

Od 26 do 28 czerwca w społeczności Reddita r/Polska użyto metody głosu alternatywnego (tam nazywanej pojedynczym głosem przechodnim, co technicznie nie jest błędem) w celu symulacji wyborów prezydenckich w Polsce w 2020.

Oddano 253 głosów. Symulację wygrał Rafał Trzaskowski. Użytkownicy ponadto zauważyli, że AV (jak i STV) to bardzo dobry system do minimalizacji niezadowolenia – spośród 253 oddanych w ankiecie, zaledwie 29 wolałoby oddać nieważny głos, niż pozwolić ostatecznemu zwycięzcy wygrać. Nie mniej jednak warto zaznaczyć, że społeczność r/Polska nie jest reprezentatywnym obrazem całości polskiego społeczeństwa (zaledwie trzy osoby zaznaczyły Andrzeja Dudę jako pierwszy wybór), zaś próbka jest zbyt mała, by wyciągnąć bardziej ogólne wnioski.

Kraje używające AV

Lista krajów używających systemu AV:

• Australia (wybory do Izby Reprezentantów)
• Bośnia i Hercegowina (wybory miejskie)
• Indie (wybory pośrednie prezydenckie i wiceprezydenckie)
• Irlandia (wybory prezydenckie)
• Nowa Zelandia (część wyborów samorządowych)
• Papua Nowa Gwinea (wybory parlamentarne)
• Wielka Brytania:
  • Anglia (wybory miejskie – zmodyfikowana forma AV dopuszczająca jedynie pierwszą i drugą preferencję)
  • Szkocja (wybory samorządowe)
• Stany Zjednoczone (niektóre wybory miejskie)

Linki

• CGP Grey – The Alternative Vote Explained (napisy PL)

Zobacz też

• Single Transferable Vote (rozszerzenie AV na okręgi wielomandatowe)