First-past-the-post

First-past-the-post (FPTP), pierwszy na mecie – system ordynacji większościowej, w której wyborcy głosują na kandydata, a kandydat z największą ilością głosów (niekoniecznie większością głosów w okręgu) wygrywa.

System FPTP jest często stosowany w tzw. anglosferze (Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, India, Pakistan, Kanada i inne kraje byłego imperium brytyjskiego).

FPTP jest najczęściej używanym systemem w jednomandatowych okręgach wyborczych (JOW).

W Polsce system ordynacji większościowej FPTP stosuje się w wyborach do Senatu.

Charakterystyka

Zalety FPTP:

• prostota, przejrzystość i intuicyjność,
• brak list partyjnych (uniezależnienie od kierownictw partyjnych).

Wady FPTP:

• wysokie prawdopodobieństwo marnowania głosów,
• zmuszanie do głosowania strategicznego (na najpopularniejsze opcje, konieczność wyboru mniejszego zła),
• wynikający z tego tzw. spoiler effect – gdy głos wyborców jest podzielony między dwóch zbliżonych programowo kandydatów, w efekcie czego żaden z nich nie otrzymuje mandatu,
• w praktyce pomimo możliwości startu kandydatów niezależnych prowadzi do głosowania partyjnego,
• tendencja do wypaczania wyników na korzyść partii mających wysokie poparcie w skali całego kraju (ordynacja FPTP najczęściej prowadzi do systemu z dwiema dominującymi partiami politycznymi – reguła Duvergera),
• duża wrażliwość na manipulacje granicami okręgów (gerrymandering).

Głosowanie i liczenie głosów

W systemie FPTP głosowanie polega na zaznaczeniu kandydata, na którego wyborca chce oddać głos (najczęściej poprzez narysowanie dwóch przecinających się linii, czyli popularnego „X” w kratce obok preferowanego kandydata).

Następnie następuje liczenie głosów. Kandydat z największą ilością głosów w okręgu wygrywa.

Krytyka

Zwolennicy jednomandatowych okręgów wyborczych i systemu FPTP argumentują, że system ten jest przejrzysty i prosty do zrozumienia dla każdego, przez co ciężko o brak zaufania do samego procesu wyborczego. Argumenty przeciwników systemu FPTP skupiają się na kiepskiej reprezentacji preferencji wyborców, konieczność głosowania taktycznego aby uniknąć zmarnowania głosu czy ostatecznie dążenie do efektywnego systemu dwupartyjnego (reguła Duvergera).

W Polsce system FPTP najczęściej rozważa się jako alternatywę do systemu list partyjnych stosowanego do Sejmu, argumentując że w obecnym systemie zbyt wiele zależy od kierownictw partii politycznych (m.in. układanie list i rozdzielenie poszczególnych miejsc na listach wyborczych), a zbyt mało od samych wyborców. Można się również sprzeczać o spełnienie biernego prawa wyborczego – w wyborach do Sejmu do zgłaszania kandydatów służą komitety wyborcze, a te w większości stanowią partie polityczne.

System FPTP jest stosowany m.in. w Wielkiej Brytanii od zarania dziejów i ciężko na realną zmianę. System ten bowiem faworyzuje największe partie – Konserwatystów i Partię Pracy. W większości to one wygrywają każde wybory, czasem zmianie jedynie ulega pierwsze i drugie miejsce na podium. Stąd też zmiana systemu na bardziej proporcjonalny nie byłaby w interesie tych partii (które notabene przez większość czasu mają władzę), gdyż wówczas mniejsze ugrupowania (Liberalni Demokraci, Brexit Party czy Partie Zielonych) zdobyłyby więcej mandatów.

Zarówno zwolennicy jak i krytycy zarzucają FPTP łatwe otrzymanie większości parlamentarnej – w zależności od sytuacji 37% głosów może przełożyć się na 51% mandatów i w efekcie 100% władzy w parlamencie. Według zwolenników gwarantuje to względną stabilność rządów, a według przeciwników – tendencję do monopolizacji władzy.

Osoby, które mają dość silnego powiązania kandydatów z kierownictwem partyjnym, a zarazem nie chcą wprowadzenia ordynacji, w której może wygrać kandydat który otrzymał mniejszość głosów w okręgu mogą być zainteresowane ideą pojedynczego głosu przechodniego (STV).

Linki

• CGP Grey – The Problems with First Past the Post Voting Explained (napisy PL)
• CGP Grey – Why the UK Election Results are the Worst in History (napisy PL)

Zobacz też

• Alternative Vote (metoda głosu alternatywnego stosowana w jednomandatowych okręgach wyborczych)