Party-list PR
Party-list PR (party-list proportional representation), system list partyjnych – system ordynacji proporcjonalnej stosowany w wielomandatowych okręgach wyborczych, w którym wyborcy głosują na kandydatów na poszczególnych listach partyjnych.
W systemie tym komitety wyborcze (partie polityczne) tworzą listy kandydatów, zaś przydział mandatów odbywa się proporcjonalnie do ilości głosów, jaką dany komitet (lista) otrzymała. Wyborcy mogą głosować bezpośrednio na partie albo na poszczególnych kandydatów – wówczas głosy dodają się do wspólnej puli głosów na określoną listę.
Istnieje wiele metod przeliczania głosów na mandaty. Najpopularniejsze z nich to:
- metoda ilorazów (highest averages method, divisor method) – polega na tym, że pula wszystkich ważnych głosów oddanych na dany komitet jest dzielona przez poszczególne kolejne dzielniki. Tworzy to tabelę tzw. ilorazów, gdzie każdy wiersz przyporządkowany jest kolejnemu dzielnikowi, a każda kolumna osobnemu komitetowi. Mandaty są przydzielane według ilorazów w tabeli w kolejności od największego do najmniejszego.
- metoda największych reszt (largest remainder method) zwana też metodą Hare’a-Niemeyera (Hare–Niemeyer method) – polega na podzieleniu ważnych głosów dla każdego komitetu przez kwotę reprezentującą minimalną liczbę głosów, aby otrzymać mandat. Liczba ta, reprezentująca ile mandatów otrzyma dany komitet, będzie miała część całkowitą oraz część ułamkową (reszta). Najpierw przyporządkowuje się tyle mandatów danemu komitetowi, ile wynosi część całkowita liczby. Pozostałe mandaty rozdziela się między poszczególne komitety według części ułamkowej – od największej do najmniejszej. Stąd też metoda ta nazywa się metodą największych reszt.
Charakterystyka
Zalety systemu list partyjnych:
- prostota i przejrzystość,
- fakt istnienia list sprawia, że łatwiej wybrać przedstawicieli mniejszości narodowych, etnicznych, etc.
Wady systemu list partyjnych:
- brak bezpośredniego powiązania kandydata z jego okręgiem,
- zbyt duża zależność kandydatów od kierownictw poszczególnych partii,
- bardzo mała ilość kandydatów niezależnych.
Głosowanie
Głosowanie polega najczęściej na postawieniu „X” obok kandydata z określonej listy, lub też obok konkretnego komitetu wyborczego na który wyborca chce zagłosować.
Przydzielanie mandatów
Następuje liczenie głosów. Poza liczeniem głosów na poszczególnych kandydatów liczy się przede wszystkim sumę głosów oddaną na daną listę (komitet wyborczy). Następnie odbywa się przydział mandatów – istnieją dwie główne metody: metoda ilorazów i metoda największych reszt.
Metoda ilorazów
Metoda ilorazów polega na dzieleniu wszystkich ważnych głosów oddanych na daną listę poprzez kolejne dzielniki. Istnieją również różne sposoby dobierania dzielników: najpopularniejsze z nich to metoda D’Hondta (dzielniki są kolejnymi liczbami naturalnymi) i metoda Sainte-Laguë (dzielniki są kolejnymi liczbami nieparzystymi).
Poniżej przyjrzymy się przeliczeniu głosów na mandaty używając metody D’Hondta w okręgu dziesięciomandatowym. Zakładamy, że wszystkie ugrupowania przekroczyły próg wyborczy na poziomie krajowym.
| Metoda D’Hondta | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Partia | Zieloni | Niebiescy | Żółci | Fioletowi | Czerwoni |
| Liczba głosów | 56000 | 32000 | 12500 | 5400 | 3200 |
| % głosów | 51,3% | 29,3% | 11,5% | 4,9% | 2,9% |
| 1 | 56000 | 32000 | 12500 | 5400 | 3200 |
| 2 | 28000 | 16000 | 6250 | 2700 | 1600 |
| 3 | 18667 | 10667 | 4167 | 1800 | 1067 |
| 4 | 14000 | 8000 | 3125 | 1350 | 800 |
| 5 | 11200 | 6400 | 2500 | 1080 | 640 |
| 6 | 9333 | 5333 | 2083 | 900 | 533 |
| Liczba mandatów | 6 | 3 | 1 | 0 | 0 |
| % mandatów | 60% | 30% | 10% | 0% | 0% |
Jak widać, większość osób zdecydowało się poprzeć centrowych Zielonych i Niebieskich. Widać tutaj też jak na dłoni specyfikę metody D’Hondta – drobna większość (51,3%) może się przełożyć na 60% mandatów – zjawisko to często jest nazywane premią dla zwycięzcy. W systemie gdzie istnieje krajowy próg wyborczy, wynoszący np. 5% wcale nie musi być to drobna większość – nawet 38% głosów w skali kraju może się przełożyć na ponad 50% mandatów, zakładając że spora część głosów znajdzie się pod progiem wyborczym.
Przy zastosowaniu z kolei metody Sainte-Laguë, ostatni mandat przypada nie Zielonym, lecz Fioletowym. Metoda D’Hondta faworyzuje duże partie, zaś metoda Sainte-Laguë – mniejsze.
Metoda największych reszt
Metoda największych reszt polega na ustaleniu tzw. kwoty (ang. quota, zwana też ilorazem wyborczym), czyli minimalnej liczby głosów potrzebnych do otrzymania mandatu. Najczęściej stosuje się kwotę Droopa, która dana jest wzorem:
<math display="block">\left\lfloor \frac{\text{liczba głosów ważnych}}{\text{liczba mandatów} + 1} \right\rfloor + 1</math>
Kwota Droopa jest rozszerzeniem znanym z systemu, gdzie wybiera się jednego zwycięzcę – wówczas większość stanowi 50% + 1 głos. Dla przykładu, w okręgu trójmandatowym jedynie trzech kandydatów będzie w stanie przekroczyć próg 25% + 1 głos.
Istnieje również kwota Hare’a, zwana kwotą prostą, która jest ilorazem całkowitej liczby ważnych głosów do liczby mandatów w okręgu:
<math display="block">\frac{\text{liczba głosów ważnych}}{\text{liczba mandatów}}</math>
Zastosujemy kwotę Hare’a ze względu na jej prostotę.
| Metoda największych reszt + kwota Hare’a | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Partia | Zieloni | Niebiescy | Żółci | Fioletowi | Czerwoni | Suma |
| Liczba głosów | 56000 | 32000 | 12500 | 5400 | 3200 | 109100 |
| % głosów | 51,3% | 29,3% | 11,5% | 4,9% | 2,9% | 100% |
| Liczba mandatów | 10 | |||||
| Kwota Hare’a | 10910 | |||||
| Liczba głosów/kwota | 5,13290 | 2,93308 | 1,14573 | 0,49495 | 0,29330 | |
| Liczba mandatów (całkowitych) |
5 | 2 | 1 | 0 | 0 | 8 |
| Reszta | 0,13290 | 0,93308 | 0,14573 | 0,49495 | 0,29330 | |
| Liczba mandatów (reszta) |
0 | 1 | 0 | 1 | 0 | 2 |
| Liczba mandatów | 5 | 3 | 1 | 1 | 0 | 10 |
| % mandatów | 50% | 30% | 10% | 10% | 0% | 100% |
Zaletą metody największych reszt jest jej prostota. Kwota Hare’a ma tendencję do faworyzowania mniejszych partii, zaś kwota Droopa – większych. Metoda największych reszt nie jest jednak metodą idealną – cierpi na swoje własne problemy. W szczególności może zajść sytuacja, w której zwiększenie liczby mandatów w okręgu może doprowadzić do utraty mandatu przez partię (tzw. Alabama paradox)[1]. Metoda ilorazów pozwala uniknąć tego konkretnego paradoksu.
Krytyka
System list partyjnych jest krytykowany ze względu na zbyt dużą zależność kandydatów na listach od partii politycznych, co sprawia, że kandydat, chcąc otrzymać dobre miejsce na liście, musi przede wszystkim zadowalać władze partyjne, a nie wyborców. Istnieje również dość słabe powiązanie kandydatów z okręgiem, z którego jest wybierany.
Często również w systemie list partyjnych występuje próg wyborczy, czyli minimalny % głosów w skali kraju, jaki dany komitet wyborczy musi osiągnąć, by wziąć udział w podziale mandatów. Istnieje dość spore ryzyko zmarnowania głosu, oddając głos na ugrupowania balansujące wokół progu wyborczego. Ponadto w niektórych krajach próg dla koalicji wyborczych jest większy od progu dla partii politycznych, stąd też część partii może zawiązać nieformalną koalicję, a w efekcie umieścić swoich kandydatów na listach innej partii (przykładowo, w wyborach parlamentarnych w Polsce w 2019 na listach Sojuszu Lewicy Demokratycznej znaleźli się członkowie Lewicy Razem i Wiosny Roberta Biedronia).
Sam sposób przydzielania mandatów może faworyzować większe, bądź mniejsze ugrupowania. W przypadku użycia metody D’Hondta większe ugrupowania są znacznie faworyzowane. W połączeniu z dużą ilością głosów zmarnowanych (oddanych na ugrupowania, które nie osiągnęły progu wyborczego) mniejszość głosów w skali kraju może przełożyć się na większość w parlamencie – taka sytuacja miała m.in. miejsce w wyborach parlamentarnych w Polsce w 2015 roku, gdy wszystkie głosy oddane na Zjednoczoną Lewicę, KORWiN, Partię Razem i mniejsze ugrupowania (w sumie ponad 2,5 mln głosów!) zostały zmarnowane, co skutkowało tym, że partia Prawo i Sprawiedliwość, zdobywając 37,58% głosów w skali kraju otrzymała 51,09% mandatów.
Metoda największych reszt wraz z zastosowaniem kwoty Droopa również ma tendencję do faworyzowania większych partii, jednak nie aż w takim stopniu jak metoda D’Hondta. Z kolei metoda Sainte-Laguë i użycie kwoty Hare’a w metodzie największych reszt ma tendencję do faworyzowania mniejszych partii – wówczas istnieje możliwość, że ugrupowanie, które zdobyło większość głosów w skali kraju nie będzie w stanie osiągnąć większości w parlamencie.
Zastosowanie
System list partyjnych jest najpopularniejszym systemem na świecie służącym do wybierania przedstawicieli do izby niższej legislatury.
W Polsce system list partyjnych stosuje się m.in. w wyborach do Sejmu oraz w wyborach do Parlamentu Europejskiego. Przeliczanie głosów na mandaty odbywa się przy użyciu metody D’Hondta.
Zobacz też
- Single Transferable Vote (proporcjonalna alternatywa dla ordynacji list partyjnych)